افزایش پرولاکتین (هایپرپرولاکتینمی)

"علت افزایش پرولاکتین (هایپرپرولاکتینمی) چیست؟ از علائم تا روش‌های تشخیص"

شاید پزشک برای شما آزمایش پرولاکتین را تجویز کرده باشد یا شاید علائمی را تجربه می‌کنید که شما را نگران کرده است. پرولاکتین، که اغلب به عنوان "هورمون شیر" شناخته می‌شود، نقشی حیاتی در بدن زنان و مردان ایفا می‌کند. هرچند که وظیفه اصلی آن تولید شیر پس از زایمان است، اما وجود آن در سطوح طبیعی برای تنظیم بسیاری از عملکردهای دیگر بدن ضروری است. زمانی که سطح این هورمون بیش از حد نرمال افزایش یابد، وضعیتی به نام هایپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinemia) رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به مشکلات مختلفی شود. در این مقاله جامع، به بررسی کامل علل، علائم و روش‌های تشخیص افزایش پرولاکتین می‌پردازیم تا شما با دیدی باز و اطلاعاتی دقیق، قدم در مسیر سلامتی خود بگذارید.

پرولاکتین چیست و چه عملکردی در بدن دارد؟

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز، غده‌ای کوچک در پایه مغز، تولید و ترشح می‌شود. این هورمون در هر دو جنس زن و مرد وجود دارد، اما عملکردهای اصلی آن بیشتر در زنان شناخته شده است.

پرولاکتین هورمونی است که عمدتاً توسط سلول‌های لاکتوتروف در بخش قدامی غده هیپوفیز ترشح می‌شود. سطوح طبیعی پرولاکتین در زنان غیرباردار حدود ۵ تا ۲۵ نانوگرم در میلی‌لیتر و در مردان ۵ تا ۱۵ نانوگرم در میلی‌لیتر است. افزایش پرولاکتین می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و منجر به اختلالاتی مانند ناباروری، اختلالات قاعدگی و حتی مشکلات بینایی شود.

اهمیت بررسی علت افزایش پرولاکتین در آزمایشگاه‌ها این است که این هورمون می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات پنهان مانند تومورهای هیپوفیز باشد. آزمایشگاه‌های پزشکی با اندازه‌گیری سطوح پرولاکتین از طریق آزمایش خون، نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام ایفا می‌کنند. طبق آمار، حدود ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری ممکن است با پرولاکتین بالا مواجه شوند، که این موضوع نیاز به آگاهی بیشتر را برجسته می‌کند.

• در زنان: اصلی‌ترین وظیفه پرولاکتین، تحریک غدد پستانی برای تولید شیر (شیردهی) پس از زایمان است. همچنین، این هورمون در تنظیم چرخه‌های قاعدگی نقش دارد. سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند تخمک‌گذاری را مهار کرده و باعث نامنظم شدن پریود شود.
• در مردان: عملکرد دقیق پرولاکتین در مردان هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که در سلامت جنسی و تولید مثل نقش دارد. سطوح غیرطبیعی آن می‌تواند بر میل جنسی و قدرت باروری تأثیر بگذارد.
• عملکردهای دیگر: پرولاکتین در تنظیم سیستم ایمنی، متابولیسم و کنترل استرس نیز دخیل است.

علائم شایع افزایش پرولاکتین چیست؟

علائم هایپرپرولاکتینمی بسته به جنسیت و شدت افزایش هورمون متفاوت است. بسیاری از این علائم به دلیل تأثیر پرولاکتین بر هورمون‌های جنسی (استروژن در زنان و تستوسترون در مردان) ایجاد می‌شوند.

علائم در زنان:

• اختلالات قاعدگی: پریودهای نامنظم (الیگومنوره) یا قطع کامل پریود (آمنوره).
• گالاکتوره (Galactorrhea): ترشح شیر از پستان‌ها در زمانی که زن باردار یا در حال شیردهی نیست.
• ناباروری: به دلیل مهار تخمک‌گذاری.
• کاهش میل جنسی (لیبیدو).
• خشکی واژن که منجر به درد هنگام رابطه جنسی می‌شود.
• پوکی استخوان در صورت عدم درمان طولانی‌مدت.

علائم در مردان:

• کاهش میل جنسی: شایع‌ترین علامت در مردان.
• اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction).
• ناباروری به دلیل کاهش تولید اسپرم.
• ژنیکوماستی (Gynecomastia): بزرگ شدن بافت پستان.
• کاهش موهای بدن و توده عضلانی.

علائم مشترک در هر دو جنس:

• سردرد.
• اختلالات بینایی: مانند تاری دید یا دید تونلی (در صورتی که علت، تومور بزرگ هیپوفیز باشد).

مهم‌ترین علل افزایش سطح پرولاکتین 

علل افزایش پرولاکتین را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: علل فیزیولوژیک (طبیعی)، دارویی و پاتولوژیک (ناشی از بیماری).

1. علل فیزیولوژیک (طبیعی) 

در برخی شرایط، افزایش پرولاکتین کاملاً طبیعی است و نشانه بیماری نیست. این موارد عبارت‌اند از:

• بارداری و شیردهی: شایع‌ترین علت طبیعی افزایش پرولاکتین.
• تحریک نوک پستان: حتی بدون بارداری.
• استرس: استرس‌های فیزیکی (مانند ورزش شدید) یا عاطفی.
• خواب: سطح پرولاکتین در طول خواب افزایش می‌یابد.
• وعده‌های غذایی پر از پروتئین.

2. پرولاکتینوما (تومور خوش‌خیم هیپوفیز) 

شایع‌ترین علت پاتولوژیک افزایش پرولاکتین، وجود توموری خوش‌خیم (غیرسرطانی) در غده هیپوفیز به نام پرولاکتینوما است. این تومور از سلول‌های تولیدکننده پرولاکتین تشکیل شده و باعث تولید بیش از حد این هورمون می‌شود. پرولاکتینوماها معمولاً کوچک هستند (میکروپرولاکتینوما)، اما اگر بزرگ شوند (ماکروپرولاکتینوما)، می‌توانند به ساختارهای اطراف مغز فشار آورده و باعث سردرد و مشکلات بینایی شوند.

3. مصرف برخی داروها 

بسیاری از داروها می‌توانند با تأثیر بر دوپامین (ماده‌ای شیمیایی در مغز که ترشح پرولاکتین را مهار می‌کند)، باعث افزایش سطح این هورمون شوند. برخی از این داروها عبارت‌اند از:

• داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotics): مانند ریسپریدون و هالوپریدول.
• داروهای ضدافسردگی: به‌ویژه برخی از انواع SSRIها.
• داروهای فشار خون: مانند وراپامیل و متیل‌دوپا.
• داروهای ضدتهوع: مانند متوکلوپرامید.
• مسکن‌های اپیوئیدی (مخدر).

4. سایر بیماری‌ها و شرایط پزشکی 

برخی بیماری‌ها نیز می‌توانند منجر به هایپرپرولاکتینمی شوند:

• کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism): زمانی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند، مغز برای تحریک آن هورمون TRH را افزایش می‌دهد که این هورمون می‌تواند باعث افزایش ترشح پرولاکتین نیز شود.
• بیماری مزمن کلیوی: کلیه‌ها در دفع پرولاکتین از بدن نقش دارند و نارسایی آن‌ها می‌تواند سطح این هورمون را بالا ببرد.
• سیروز کبدی: عملکرد نادرست کبد نیز می‌تواند متابولیسم هورمون‌ها را مختل کند.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS).
• آسیب به قفسه سینه: صدمات شدید، جراحی یا حتی زونا در ناحیه قفسه سینه می‌تواند از طریق مسیرهای عصبی باعث افزایش پرولاکتین شود.

 

علل پاتولوژیک و بیماری‌های مرتبط با پرولاکتین بالا

یکی از شایع‌ترین علل افزایش پرولاکتین، مشکلات پاتولوژیک است. تومورهای خوش‌خیم هیپوفیز مانند پرولاکتینوما (آدنوم پرولاکتین‌ساز) می‌توانند تولید بیش از حد این هورمون را ایجاد کنند. این تومورها حدود ۴۰ درصد از تومورهای هیپوفیز را تشکیل می‌دهند و اغلب با علائمی مانند سردرد و اختلالات بینایی همراه هستند.

بیماری‌های دیگری مانند کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) نیز می‌توانند علت افزایش پرولاکتین باشند، زیرا تیروئید بر تنظیم هورمون‌های هیپوفیز تأثیر می‌گذارد. همچنین، نارسایی کلیه یا کبد می‌تواند سطوح پرولاکتین را افزایش دهد، زیرا این اندام‌ها در متابولیسم هورمون‌ها نقش دارند. در سایت‌های آزمایشگاهی، آزمایش‌های ترکیبی مانند اندازه‌گیری TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) همراه با پرولاکتین می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در زنان نیز گاهی با پرولاکتین بالا مرتبط است، که این موضوع نیاز به بررسی‌های آزمایشگاهی دقیق دارد. اگر به دنبال علت افزایش پرولاکتین در زنان هستید، این بیماری‌ها را جدی بگیرید.

 

تشخیص پرولاکتین بالا چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص هایپرپرولاکتینمی با یک فرآیند گام‌به‌گام و دقیق انجام می‌شود که نقطه شروع آن، یک آزمایش خون ساده است.

1. آزمایش خون پرولاکتین (Prolactin Blood Test):
اولین و مهم‌ترین قدم، اندازه‌گیری سطح پرولاکتین در خون است. برای اطمینان از صحت نتیجه، رعایت نکات زیر ضروری است:

• آزمایش باید صبح و حداقل ۲ تا ۳ ساعت پس از بیدار شدن انجام شود.
• فرد باید در حالت آرامش و بدون استرس باشد.
• از ورزش سنگین یا تحریک پستان قبل از آزمایش خودداری شود.

2. بررسی‌های تکمیلی:
اگر نتیجه آزمایش بالا بود، پزشک ممکن است اقدامات زیر را توصیه کند:

• تکرار آزمایش: برای تأیید نتیجه اولیه.
• بررسی سایر هورمون‌ها: به‌ویژه آزمایش عملکرد تیروئید (TSH, T4) برای رد کم‌کاری تیروئید.
• بررسی داروها: پزشک لیست داروهای مصرفی شما را بررسی می‌کند.
• ام‌آر‌آی (MRI) مغز: در صورتی که سطح پرولاکتین بسیار بالا باشد یا علائمی مانند سردرد و مشکلات بینایی وجود داشته باشد، MRI برای بررسی وجود پرولاکتینوما در غده هیپوفیز درخواست می‌شود.

نتیجه‌گیری و گام بعدی 

افزایش پرولاکتین یک وضعیت پزشکی شایع است که دلایل بسیار متنوعی از شرایط طبیعی و گذرا گرفته تا مصرف داروها و بیماری‌های زمینه‌ای دارد. خبر خوب این است که هایپرپرولاکتینمی در اکثر موارد قابل تشخیص و درمان است. شناسایی دقیق علت، کلید انتخاب بهترین روش درمانی است.

اگر علائم ذکر شده در این مقاله را تجربه می‌کنید یا نگران سطح پرولاکتین خود هستید، اولین قدم مشورت با پزشک و انجام یک آزمایش خون ساده است. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام می‌تواند از عوارض طولانی‌مدت مانند ناباروری و پوکی استخوان جلوگیری کرده و کیفیت زندگی شما را به طور قابل توجهی بهبود بخشد. سلامت خود را جدی بگیرید و با انجام آزمایش‌های دوره‌ای، گامی مهم در جهت مراقبت از خود بردارید.